عناصر رسانه‌ای اعتراضی؛ از خرده روایات تا دراماتیک‌سازی
مدیرکل پژوهش ایرنا افزود: بین ۲ مفهوم «مصرف رسانه‌ای» و «رسانه‌زدگی» گرفتار شده‌ایم. از این ۲ مفهوم با اسم «تکثر» رسانه‌ها و «تکسر» رسانه‌ها یاد کرد. در تکثر رسانه‌ها اگر بخواهید از یک فروشگاه اینترنتی(آنلاین‌شاپ) خرید کنید یک محتوا و پیامی دریافت می‌کنید؛ این تکثر رسانه‌ای شما تنوع پیدا کرده اما در تکسر رسانه‌ها، با شکست رسانه‌ها مواجهه‌ایم.
وی با یادآوری تولید محتوا، توزیع و نشر آنها در رسانه‌ها در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، ادامه داد: در هر دقیقه ۱۶۷ میلیون ویدئو در «تیک تاک» تماشا می‌شود؛ ۵۷۵ هزار توئیت ارسال می‌شود و ۶ میلیون نفر خرید آنلاین انجام می‌دهند. این مصرف رسانه است.
محمد رستم‌پور مدیرکل پژوهش خبرگزاری ایرنا
جمهوری آذربایجان برخلاف اینکه در اعتراض‌های ۸۸، ۹۶ و ۹۸ واکنش قابل توجهی انجام نداد، در اعتراض‌های اخیر با همه قوا وارد شده و همه اندیشکده‌های آنها روی این موضوع کار می‌کنندروایت اندیشکده‌های جمهوری آذربایجان از اعتراض‌های ایران
تبریزی در ادامه با انتقاد از عدم برخورد قاطع مسئولان با پانترک‌ها گفت: اتاق فکر آذری‌ها(جمهوری آذربایجان) روی مساله چالش‌های قومیتی داخل ایران تمرکز کرده و به طور کامل روی این بحث «آذری بودن» کار می‌کنند. جمهوری آذربایجان برخلاف اینکه در اعتراض‌های ۸۸، ۹۶ و ۹۸ واکنش قابل توجهی انجام نداد، در اعتراض‌های اخیر با همه قوا وارد شده و همه اندیشکده‌های آنها روی این موضوع کار می‌کنند. آنها برخلاف گذشته که به هیچ عنوان با کُردها یکجا جمع نمی‌شدند اما اکنون اندیشکده‌هایشان با کُردها اعلام همبستگی و همکاری کردند.
از اساس در اندیشکده‌های روسی به مساله اعتراض‌های ایران پرداخته نشده و فقط برخی خبرگزاری‌ها به صورت رسانه‌ای به آن اشاره داشته‌انداین تحلیلگر مسائل روسیه، درباره مسائل اعتراض‌های ایران و بازتاب آنها در اندیشکده‌های روسیه گفت: در این موضوع تقریباً هیچ مقاله‌ای در اندیشکده‌های روسی کار نشده؛ البته رسانه‌هایی مانند اسپوتنیک فعالیت داشتند اما آنها نیز فقط بیان خبر بوده؛ یعنی هیچ تحلیل خبری روی این مسائل اعتراض‌ها انجام نشده است.
تبریزی به اهمیت بالای اندیشکده‌های آذربایجان نسبت به دیگر اندیشکده‌ها اشاره و به مسئولان کشور گوشزد کرد که اقدامات جمهوری آذربایجان بعد از اعتراض‌های اخیر خطرناک بوده و باید جمهوری اسلامی اجازه ندهد افکار آنها به راحتی وارد کشور شود.
این پژوهشگر حوزه بین‌الملل به آمار بالای خبرنخوان‌ها اشاره کرد و گفت: آمار موسسه روزنامه‌نگاری رویترز در ۴۰ کشور جهان نشان می‌دهد ۳۸ درصد از پرسش‌شوندگان، اخبار نمی‌خوانند؛ همچنین در برزیل، بریتانیا و آمریکا تعداد خبرنخوان‌هاست.
رستم‌پور در ادامه نتیجه‌گیری کرد که خبرخوانی ضرورتاً به توسعه سیاسی نمی‌انجامد و مشارکت سیاسی را افزایش نمی‌دهد. رستم‌پور: باید در حوزه اندیشکده و حوزه رسانه‌ای با یک عینک دقیق‌تری به ماجراها نگاه کرد زیرا یک جریان پولشویی و یک جریان اقتصاد سیاسی وارد شده تا سیاستگذاری را دستکاری کنند
نقش اندیشکده‌ها در ساخت سیاست
محمد رستم‌پور سومین سخنران این نشست در ابتدا به مفهوم رسانه پرداخت و گفت: نگاه کلاسیک به رسانه اشتباه است زیرا اگر رسانه با پیام تعریف شود اندیشکده‌ها، شبکه‌های ماهواره‌ای، تلویزیون‌ها، شبکه‌های اجتماعی و حتی موتورهای جست‌وجو پیام می‌رسانند و در بسیاری از مواقع، به تولید محتوا نیازی نیست. برای نمونه اگر مهسا امینی در گوگل جست‌وجو شود متوجه خواهید شد که تفاوت‌ها در رکوردهای جست‌وجو و تنوع‌ها با هم قابل مقایسه نیست و این تنوع خود پیام و حرف دارد.
رسانه‌های صهیونیستی به ناآرامی‌های اخیر ایران به چشم یک فرصت تاریخی برای تغییر رفتار تهران نگاه می‌کنند و معتقدند زمان طلایی برای پیگیری روند عادی‌سازی مناسبات با سایر کشورهای عربی فرارسیده است. همچنین اندیشکده‌های اروپایی‌ها بر همبستگی با اعتراض‌ها همزمان با پیگیری مذاکرات هسته‌ای تاکید دارند.
«دراماتیک‌سازی عنصر دوم است که تکیه بر زنان، دختر بودن و کُرد بودن و به طور کلی همه عناصری که می‌تواند تحریک عواطف و افکار را داشته باشد. این دراماتیک‌سازی کمک می‌کند افرادی که به هر دلیلی حاضر نیستند در این کارگزار علیه ایران مشارکت کنند تشویق و ترغیب شوند.»
وی در ادامه به چیدن مو در برابر دوربین آن هم با بغض و خشم اشاره دارد که به این دراماتیک‌سازی روایت کمک می‌کند. «سومین عنصر این است که تصویر ایران از یک «برساخته مستبد عقب‌مانده» به یک «برساخته توتالیتر پیشرفته» تبدیل می‌شود.»
رستم‌پور به تولید کلمه و گزاره در اندیشکده‌ها نیز اشاره کرد و افزود: اندیشکده‌ها به «رسانه بودن» نزدیک شده و دارند سیاست‌سازی می‌کنند.
تبریزی در ادامه اظهار داشت: سرخط‌های دیگری مانند عضویت ایران در شانگهای، ارتباط ایران با مجموعه اقتصادی اوراسیا، تحریم‌های ایران، مبارزه ایران با آمریکا و بحث برجام به وفور در اندیشکده‌ها مشاهده می‌شود.
سخنرانان و صاحب‌نظران این نشست «منصور براتی» کارشناس و پژوهشگر حوزه رژیم صهیونیستی در اندیشکده جریان، «محسن جلالی» پژوهشگر و دانش‌آموخته مطالعات اروپا، «محمد رستم‌پور» مدیرکل پژوهش خبرگزاری ایرنا و «مهدی تبریزی» دانش‌آموخته روابط بین‌الملل و پژوهشگر مسائل روسیه بودند. دبیری نشست را نیز «عارف دهقاندار» پژوهشگر روابط بین‌الملل برعهده داشت.
عناصر روایت‌ساز در اغتشاش‌های اخیر
مدیرکل پژوهش ایرنا در بخش دوم سخنرانی خود، به عناصر روایت‌ساز در ماجرای اغتشاش‌های اخیر اشاره کرد و گفت: عنصر نخست: خُرده روایت است؛ یعنی بر قصه‌های کوچک و اندک تاکید دارند. این خُرده روایت‌ها تکه‌های پازل بزرگی است که غرب در نظر گرفته و با آن، مجموعه اقداماتی رقم‌زده خواهد شد.
سامانه تبادل رصد اندیشکده‌ها، نشستی تخصصی با موضوع «اعتراضات اخیر ایران از نگاه اندیشکده‌های بین‌المللی» در نخستین روز آبان ۱۴۰۱ در خانه اندیشه‌ورزان ایران برگزار کرد.
تبریزی افزود: برخلاف اندیشکده‌های روسی، در فضای مجازی این کشور، اعتراض‌های ایران بازتاب چشمگیری داشت و فعالان رسانه‌ای به شدت این موضوع پیگیری کرده و توئیت می‌کنند. نگاه آنها کاملاً تفاوت دارد از اینکه در ایران انقلاب رنگی در حال رخ دادن است.
مهدی تبریزی پژوهشگر مسائل روسیه
ایران در اولویت اندیشکده‌ها و رسانه‌های روسیه نیست
مهدی تبریزی تحلیلگر مسائل روسیه نیز به عنوان آخرین سخنران این نشست، به بحث رویکرد اندیشکده‌های روسیه در برابر اعتراض‌های اخیر ایران پرداخت و گفت: نوع به وجود آمدن و کارکرد اندیشکده‌ها روسیه با کشورهای اروپایی متفاوت است زیرا بعد از فروپاشی شوروی و تا سال ۲۰۰۰ هیچ اندیشکده‌ای در روسیه فعالیت نمی‌کرد؛ از سال ۲۰۰۰ با آمدن دولت پوتین نخستین اندیشکده به معنای مصطلح که در اروپااست راه‌اندازی شد. در حال حاضر حدود ۲۱۵ اندیشکده در روسیه فعالیت می‌کنند که از نظر فراوانی اندیشکده در میان کشورهای جهان رتبه هفتم دارد.
تبریزی، اندیشکده‌های روسیه را به سه دسته تقسیم کرد:
۱. اندیشکده‌هایی که زیر نظر دانشگاه فعالیت می‌کنند
۲. اندیشکده‌هایی که به طور مستقیم از طرف حکومت رانت می‌گیرند
۳. اندیشکده‌هایی که از کشورهای غربی پول می‌گیرند و داخل روسیه کار می‌کنند
به گفته وی، این اندیشکده‌ها از ۲۰۱۵ به بعد با دستور پوتین فعالیتشان به شدت محدود شد.
این تحلیگر مسائل قفقاز افزود: پانترک‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که باید کاملاً از ایران جدا شوند زیرا امکان هیچگونه هم‌زیستی بین نژادهای فارس وجود ندارد؛ بنابراین در این اندیشکده‌ها بحث جداسازی و تجزیه‌طلبی مطرح می‌شود و این گزارش را بازتاب می‌دهند که جمهوری اسلامی حمایت قاطبه مردم را ندارد؛ بنابراین اگر ترکیه و آذربایجان می‌خواهند اقدامی انجام دهند اکنون بهترین زمان برای جدایی منطقه آذربایجان است.
رستم‌پور بر این باور است که اقتصاد سیاست و رسانه یک پدیده‌اند؛ همچنین اندیشکده‌ها موتور جست‌وجوی رسانه بوده و باید در حوزه اندیشکده و رسانه‌ای، با عینک دقیق‌تری به ماجراها نگاه کرد زیرا یک جریان پولشویی و اقتصاد سیاسی برای دستکاری سیاستگذاری، وارد شده تا سیاستگذاران و پژوهشگران را ناظر به اهداف و رویکردهای که پیمانکارها دارند، به آنها معطوف کنند.
اندیشکده‌ها، موتور جست‌وجوی رسانه
وی همچنین به بحث خرید اندیشکده‌ها و دانشگاه‌ها اشاره کرد و با استناد به گزارش «الی کلیفتون» کارشناس اقتصاد سیاسی گفت: کلیفتون نخستین‌بار با بررسی رد پای پول در جریان‌های سیاسی، خط و ربط‌های جمهوریخواهان و مجاهدان خلق را افشا کرد. این کارشناس اقتصاد سیاسی نگاه منفی به اندیشکده‌ها ندارد و می‌گوید اعتماد را به اندیشکده‌ها برگردانید زیرا بسیاری از اندیشکده‌ها در کشورهای مختلف فقط برای ساخت سیاسی و برای اینکه برخی قراردادهای کلان مالی و تسلیحاتی امضا شود برپا شده‌اند؛ بنابراین در بسیاری از این اندیشکده‌ها از اساس روایت‌هایی که می‌شود، مقطع و تحریف شده است.
این تحلیگر مسایل روسیه ادامه داد: در صحبت با برخی از کارشناسان میز ایران در روسیه آمده، ما به مسائل داخلی هیچ کشوری کاری نداریم زیرا روسیه درگیر مشکلات بسیار بزرگتر از آن است. درگیر جنگ اوکراین و بحث‌های تحریم اقتصادی است و مردم ایران اولویت ما نیستند آن هم در حالی که در این رسانه‌ها درباره چین و تاجیکستان هر روز مطلب وجود دارد.
در بخش نخست این نشست، براتی و جلالی سخن گفتند و در این بخش، مطالب مطرح شده از سوی رستم‌پور و تبریزی آمده است:
